Bawi Zung Sang

Europé  tampi ah hin, cozah pakhat le pakhat an i thlen lai paoh ah a cang tawnmi pakhat cu, taangkatu (interests) an kaiter tawn i, cu nih cun thilman a tlawmpal a fah ter deuh i phaisaman tlawmpal an tum ter ( inflation). Asinain cu thil nih a chuahpi mi cu chawlehnak tlawmpal athan ter deuh i, rian tlawmpal a karh deuh. Cucu cozah I thlen lai ah a cang kho ngai mi te asi. Mah nih khan athu lio mi cozah kha, miaknak a pek hna. Miaknak kan ti tik ah, voi nolh van thim than mi cozah si khawhnak lam tlawmpal a awnh tawn. Cucaah cubantuk caan tawi te ca asi mi, tangkatu tlawmpal kai ter, phaisaman tlawmpal tumter le, chawlehnak le rian tlawmpal karhter  cu, athu lio mi cozah nih hriamnam bantuk in an I hman tawn.

Athat ve lo nak cu, kha bantuk thil kha nolh chin lengmang ahau. Ai stop kho ti loh cu asi lo nain, stop dingah a har ngai ngai. An peh chin lengmang lo ahcun rian ngeilo an karh, chawlehnak a tum chuk. Cu pawl van silhnalhnak( solution) caah cun phaisa man tumter chin lengmang ahau ve. Mah bantuk cu economists pawl nihcun tha tein an lung fiang i, athu lio mi cozah nih rian kan karh ter lai, chawlehnak kan thancho ter lai an ti zong ah, caan sau a rauh cun ai hlei la loh, ti khi an thei ko.

Thir bantuk asi mi nu (Iron Lady) timi GB i an prime minister thing , Margarate Thatcher kha, zeiruangah dah thir he an tahchunh tiah cun, achan lio kan ti la maw, amah hlan deuh cozah pawl nih  khan GB phaisa kha a man an rak tumter tuk cang. Aruang cu acung lei chim bangin rian karhnak caah le chawlehnak atluannak hnga..etc caah tiin. Asinain  Thatcher cozah akai tik ah,  mah ti hin cun caan sau caah atha la loh, tiin an phaisa man a rak kai ter , phundang in chim ahcun inflation rate a thumh. Mah bantuk hmakhat te ah phaisaman thumh i , put tiah kaiter ahcun , caan tawi harnak achuak. Hi caan tawi harnak timi ah hin, rian le chawlehnak, ekonomi harnak ti pawl ai tel.  Hngeh tiah an rak buai an rak sawi nain, a lung thum duh bak loh. Hmailei  caan sau kan ram caah atha tiin lungthawng tak in a rak dir. Mah caah cun Thatcher kha thir he an rak tahchunh. Thatcher nih atuah mi kha caan sau caah atha tiin economists tampi nih an ti.

Atu chan thil sining tu hi cu economists tampi nih an chim tawn mi cu:  tu lio  politic parties pawl zong nih hin, anmah party ca le mipi caah,  caan sau (long-term) ca nak hin, caan tawi (short-term) ca miak nak le thatnak lawng hi an hmuh khawh ee an ti. Asinain pakhat le pakhat nih kan ruahmi, caan sau ca le caan tawi ca atha, timi hi ai lo cio loh. Cucu a buai mi cu asi. Financial market pawl le bang ahcun caan tawi te I tampi miak nak lawng te hi atu lio cu kawl asi.

Vawikhat cu ka rum-mate pa he, rawl ei pah in, bia kan I ruah. Vote thlak kong le duhthim nak kong ti pawl khi kan I ruah. Kai thawh i ” kum 25 ka si cang nain voikhat tak hmanh vote ka pe bal loh, khua caah le peng caah cun vote thlak cu ka ngah ko nain, rampi cozah thimnak caah vote ka pe bal loh, peknak nawl zong ka ngei rih loh. Khua ca le peng ca vote pek pawl ah khin cun  le,  ka tang huam fawn loh, a phu loh ka ti, asinain rampi cozah thimnak vote pek cu ka duh ngai ve, peknak nawl hmuh lai kai ngaih ngai ” tiah ka ti.

 Anih nih ai thawh ve le, ” Europé ram tampi ah hin duhthimnak (choice) kan ngei rua kan ti nain, kan ngei taktak loh. Aruang cu zeibantuk party kan vote hna zong ah , a donghnak ahcun kehlei party  maw asi lo ah awrhlei party dik ah an tla thotho.  Keh le Awrh lawnglawng asi zungzal. Awrhlei party an chuak caan a kal le zeihlei hlah, Kehlei party an chuak caan a kal le zeihlei hlah. Ai thlengmi um loh. Duhthimnak kan ngeih mi hi, mah pahnih karlak lawng asi ko ati. Mah caah cun duhthimnak kan ngei loh ka ti phah” tiah ati.

Adang rum-mate pakhat he bia kan I ruah than. Anih le bang cu ruahnak phundang te a ngei. Mitha ngai te alo, bia hna aa ka ruahduh ngai, a ka komhduh ngai asinain bia kan van I ruah tak cu ramdang mi pakhat ka sinak in ka zoh tik ah ka caah tih a nung ngai tiin ka hmuh. Aa ka thawh I, “ thlennak taktak kan duh asi ahcun, extreme lawlaw party pawl hi kan vote hna ding asi. Atu ning te hin cun zeitik hmanhah kan I hlikphuak kho lai loh. Ka hngakchiat lio ahlan kum 10 hrawng ah,  khuachia party tiah ka ruahmi hna kha, atu cu tha tein khua ka ruat I, an rak chia loh, Media palh tu asi. Media nih an sualpalh nak lawng te a herh lo herh lo an chim le, kan rak I zumh caah asi. Atu cu anmah ka vote cang hna lai. Mipem an tamtuk, kan mah hmanh rian kan hmuh khawh lo lio ah, cun  ramdang in thilman deng  tete in an rak luhpi I kan ram chungah an zuar( import) le kan ram factory vial te nung kho lo in an tuah dih, a ri rai zong um awk si, cun  euro phaisa kan hman mi hrim kan miak nak pakhat hmanh um loh, mah ram phaisa te  ngeih I, phaisa rate tumkai hawih in chawhlehnak tuah hi kan caah a tha deuh saumau lai tiah ka ruah cang. Mah lawng ahcun thlennak taktak le atu lio harsat buainak in kan i hlikpuak kho lai” ati.

Atu lio cu Europe ram kip ah rian a har lio le economi duhning in a thancho khawh lo lio asi tik ah, Europe ramkip ah hin ramdang mi a rem lo mi party pawl kumkhat hnu kumkhat an lian chin tluahmah. Cu lio ahcun mipem le kan hung karh chin thluahmah hawi ai. Ai tong thiam law law khi asi. An chim theu mi cu, minung khuasak tintuknak le kan zatlang nun hi , economi leng kee cungah ai ngat an ti.

Minung pahnih te lawng he bia kai ruah. Asinain tu lio thil sining ahcun mah hna pahnih nih hin mitampi an ai awh. Atu lio Europe ah mitampi cu vote pek hi an huam setsai loh ti cu pakhat pa bia in a langh pinah, statistics zoh tik zongah hmuh khawh asi. Cu pinah extreme mi political party pawl  kumkhat hnu kumkhat mi nih an duh chin lengmang ti zong,  adang pakhat pa bia in a langh pinah, statistics zong nih tha tein na hlathlai huam ahcun  a langhter tho tho.

A pakhatnak pa bia nih cun atu lio cozah pawl an der thawmnak a langhter. Pahnih nak pa bia nih hin, zei hi dah caan sau ca le caan tawi caah atha mi si hnga? timi khuaruahnak a kan pek. Thil tampi cu nangmah le na chungkhar, nan buu, nan party  caah caan sau anguh mi thil tha asi sawk lai, asinain khua caah teh , rampi caah teh  caan sau ca atha lai maw? ti zong hi ruah lengmang awk asi hnga. Athatnak te in mi hi hlen thiam an si ko, sihmanhsehlaw caan nih a phuan than lai, ti cu kan philh ve lo awk asi. Caan sau ca atha mi khua ruah khawh I zuam.

Minung nih hin kan lungumphun asi mi ( interest),  thil le bia pawl hi kan i chinchiah hna. A dang thil nakin chinchiah an fawi.  2005 hrawngah khan,  tleirol te cu ka si ve le,  Victorious Boarding, Falam ah ka rak um.  Nikhat cu Ni alin ngai, cun rawl  ei khim ka te asi pinah, caanphio tang cacawn cu asi le, tha a uai in mit a ku.  Kawlca biahar pawl khi serial tein zah uh,  tiah sayamah Moori  nih akan fial.  Kei nih serial tein  zoh ve loin,  a taw lei tu  in ka domh.  Tawrhlo ah, keimah cu a van ka hal ciamman le,  pakhat hmanh a let kho loh.  Ziah a zoh bantuk cun nai um ter ? aa ka ti.  A taw lei in ka zoh, tiah ka leh.  Hawi nih alu lei in ( serial tein) zoh lio ah a taw lei cun na zoh, tiah a van ka sawi pah khin,  mi he a ka tahchunh mi bia te ka philh kho loh.  Mah kong he pehtlai cun lungfahnak cu um loh.  Ka upat deuh hnu ah,  Nu le Pa kan i dannak theihter tu exemple pakhat bantuk te asi.

Mah cu zei asi tiah cun. Falam peng khua pakhat ah khin,  nuva khuahkhat  an um.  Vok te pakhat an ngei le, mah cu vok te cu zeitindik  tuah an duh mi a um caah,  an pa nih cun vok te cu, vokkawm chung ahcun tlaih dingin na dum len.  An pa nih cun vok cu a hnu lei kee in tlaih phung asi ti a hngalh ko.  Mah lio ahcun an nu nih cun aw , a kee in tlai, a kee in tlai  !!! tiah aleng cun a au hnawh peng le, an pa cu  a ing  cu puang tuk kaw ,  vok te cu a lu bak in sul thong na loin a tlaih chih, an ti. Mah pa he cun nan i lo aa ka ti.

Nu le Pa hi kan i tlukceo (equal) , ti cu i el siseh law a lin sa ngai hnga. Nain kan i dang (different)  timi tu cu el awk um lo mi asi. Zeitluk tiang  dannak dah kan hmuh khawh ti mi lawng khi ruah awk a um. Cu kong ah tampi cu nu an si ruang le pa kan si ruang ah khin asi ko.  Nu le pa kan i dang ti  hrilhfiahnak ah,  an hman tawn mi cu, ” Pa cu Mars in an ra , Nu cu Venus in an ra” tiin an ti tawn.

Mah capar hi,  ca dang ( Men are from Mars, Women are from Venus  by John Gray) rel mi chung deuh in funtom mi asi le, a tlangpi cun abiapi mi thil(nu le pa dannak) pakhat hnih te tial khi ka timh mi cu asi.  Nuhngak tlangval helh le zitmuaih kong tial ding hna cu siseh law, ka qualified theng hnga loh.

Nu nih Pa cungah a lung si tawn lo nak cu, ka bia a ngai duh loh ti khi asi. A chim len zongah,  Pa nih zei ah a rel piak  loh, asilole tlawmpal a ngaihpiak  le, mah tin asi , mah ruangah asi, cu tin tuah kha tin tuah, ti phun rumro khin ruahnak a fun cawlh le zeitindah phisin ding asi ti mi ruahnak a hei chuahpiak colh.  Mah kha nu nih  a duh mi asi tawn loh, a tuarmi mi hei tuar pi ve le a chim mi ngaih piak tu kha a duh deuh tawn.

Pa  nih nu cungah a lung si tawn lo nak cu, azungzal in thlen le remh  rumro a ka timh ti khi asi ve.  Nu nih pa khi a duh tik ah , Pa athancho khawhnak khi keimah nu rian asi ti phun rumro in ai zuam ve tawn le, a caan a hmuh tin te bawmh phun rumro le,  cu tin tuah kha tin tuah ti ruahnak cheuh phun rumro khi a hmang ve tawn.  Dawtnak in nu nih a chim ko zong ah, Pa lei kap in van ruah ahcun,  nu nih a nun( life) kha control a timh bantuk khi asi le a duh ve theng loh. Mah nak cun asi ning tein nu nih a cohlan kha a duh.

Mars  ah zeitindah an rak nun

Mars minung pawl cu thiamnak, thawnnak, rannak le hlawhtlinnak  te hna khi an rak sunhlawih mi asi. Thiltikhawhnak le hlawhtlinnak nih khin thinlung hnangamnak apek bik hna. Ramvaih te hna khi an duh phun asi. Zeitluk  athiammi  le ai za mi dah an si ti mi  khi,  an thilthuam te pawl khin langhter zong an duh.  Mah caah an thiamnak he pehtlai in uniform phun phun police, ralkap, sports , businessman caah a um phahnak zong khi asi. Inntuarnak   le minung kong te hna pawl nak khin,  adang lei thil an ruat deuh. I tinh mi phak timi khi abiapi ah an chiah mi asi. Tinh mi phak ti tik ah,  mah  tein phak khi mu.  Mah lawnglawng cun an i nuam i an hna ngam. Bawmhnak an hal lo lio caan i,  ruahnak hna hei cheu khi cu, zeidah ka tuah la ti na hngal loh, nangmah tein nai zohkhenh kho loh ti puh he khin ai lo in an chiah le, an duh bak lo mi asi. Mah tein tuah khawh ko lio ah,  mi bawmhnak ka herh loh ti khi asi ko. An harnak chim khi an hmang tuk loh. Mi zoh chuk nak ah an rel.  Anmah tu nih mi ruahnak hei pek le va bawmh khi an uar deuh.  Mah caah cun nu pawl nih an har nak le an tuarnak an chim tik ah khin, va inn pi le va ngaihpiak, va tuarpi lennak khin , hngap tiah bawmh le phisin piak timh rumro an i hnawhcham.

Venus ah zeitindah an rak nun ve

Venus minung pawl cu, phun dang te an rak si ve. An sunhlawih mi thil ai dang.  Duhdawtnak, mui dawh le thil dawh, bia i ruah, pakhat le pakhat i pehtlaihnak le pawlkomhnak  te pawl hna khi an rak sunhlawih mi cu asi. An caan vial te hi pakhat le pakhat i kilkamhnak, i bawmhnak, le i zohkhenhnak ah an rak hman dih. Hawi he um ti kal ti tuah ti le midang he i kawp in an um  ah khin,  thinlung hnangamnak an hmuh bik. Inn tha tha le lam tha tha sak nak cha cun, i rem te le, lungkhat te le i daw te in khuasak kha an duh deuh.  An nih caah cun technology lei thanchonak nak in minung le minung pehtlaih thiamnak  lei te hna  hi biapi deuh ah an ruah. Uniform an i hruk tik zongah Mars minung pawl nih a fimthiamnak le an thilti khawhnak langhter an duh ruang i a  ihruk bantuk si loin,  Venus mi pawl nih cun a nuam in an theih caah an ihruk , atu le tu  thlen khi an duh fawn. Neihniam te khuasak ti le i chawnhbiak khawh peng  khi an lung hnangam bik nak pawl asi. Venus hrimhrim ah hin pangpardum, restaurant , shoppingcentra le ti pawl a khah in a khat an ti J  Hal lo na buin,  mi bawmh khi dawtnak sunglawi ahcun ruat hna kaw,  thil tha ka tuah tiah an i rel ko. Pa pawl nih cun zumhlo le upat lo ah an rel tawn  mi asi diam ve.

Mars minung pawl cu tinhmi phak/ goal tung phak  timi an buai lio ah, Venus minung pawl cu i pehtlaihnak  kongah an buai ve.

Mars mi pawl cu restaurant ah rawl an ei.  Aruang cu;  rawl hei cawk, hei chumh, kheng hei tawl kan luat le atha tuk an ti.

Venus mi pawl cu restaurang ah rawl an ei. Aruang cu an i hawikomhnak fehter an duh,  bia i ruah i, hawi thinlung in bawmhnak hei pek,  cun mah zong nih hmuh ve an duh.

Venus mi pawl cu an  sining( nature) hrimhrim ah,  thil hei thatter chinchin peng khi an duh. Pakhat khat nih  a tlamtlinlonak te an sawh sual ahcun mah kha biatak tein a ruat. Mars mi pawl cu an sining hrimhrim ah atha ko mi cu ti khan um ko seh , a rawk lo mi cu remh ding asi loh, ti khi an si ve.

Mah tin sining ai dang mi Venus le Mars minung pawl hmunkhat ah an van I ton tik ah:

Nu nih adawt tuk mi Pa,  kha bantuk a sining a theihthiam lo i, amah nu  lei kap in atha rua ati mi , ruahnak cheuh le bawmh rumro a timh ah cun, adawt mi Pa cu a thinlung lam fak lai. Ka dawt ruangah ka tuahmi ziah a thinhan hnga tiin khuaruah har in um khawh a fawi te. Pa mit hmuh ahcun nu nih a van bawmh cang ka khan,  dawtnak ngeilo nu , mi zumh hmanglo nu  le sawi thawng nu ah ai cang diam. A caan ahcun pa nih thil an tuah tik ah , holh lo le dai tein na um piak ah khan a caah bawmh taktak bawmh asi kho.

Pa nih adawt tuk mi Nu , asining ai dang mi  kha a theih ve a hau. Nu nih an harnak an chim tik ah khin aphi  (solution) ngah an duh caah asi theng loh, pakhat le pakhat neihniam nak caah an chim mi asi tawn. Pa pawl nih a phi rumro kha kawl  timh ding asi loh.  Dai tein ngaihpiak.  Umm hei ti piak i, a kuh hna hei kuh, a puk hna hei puk, a muai hna hei muai piak ah khin a tlamtling ko.

Ruahnak cheuh rumro hman  i sum le bia ngaih piak cawn,  mah pahnih hi Nu le Pa pawl hmunkhat khuasak ti tik ah a biapi ngai.

By  Jonas Gardell.

Pa Ro  hi  hawi lak ah a cuang khunmi, centrum,  si aduh. A ruang cu amah zong nih a hngallo. Nain cubantuk mi si cu a duh. Mi nih theihmi si a duh, hmunkhat khat amah a um lo nak zongah a kong rak ceih hna seh law aduh, mi nih mitha asi tiin rak duh rak uar mi si a duh.

Mi biapi ngai si  a duh.

Atu le tu hi , Jonatan chiandeih – thinlung  ngei pa  a thih bantuk khan, thi ning law, mi zapi nih ka tah hna seh tiin chunmang a manh lengmang.  Chiandeih- thinlung ngei unau hna an tuanbia a rel paoh le a mit thli hi ai thlak. Amah le mah khi a rel mi tuanbia chung I mi tha , dawtnak ngei tuk mipa ah khin ai can ter tawn.

Alung chungah a ruahmi cu(fantasy) an inn bak a kaang le Nu Tial  bak khi a keng in ai khinh I, inn cung dot bak in a zuan pi.  Cu lio ahcun a nunnak a liam.

Pathian bang khin an tah!

A khan hawi vial te , an khua mi vial te an tap dih.

Pa Lung a tap. Alian zong a tap. Cu lawng hmanh asi rih lo mihrut nu Ngunbor hmanh a tap I, a cung I thil tha lo arak tuah mi vial te le a palhnak vial te kha a hun I chir ruang mang.

Jenny cu hnemh khawh zong asi ti lo.

Zaangfak tein Jenny cu! Pa Ro nih a thih tak hnu ah ahodah a hawi  asi ti ne lai? A caah a awl hrim lai lo mu.

Cun a tantak mi a chung le; Nu Tial, a nu le pa cu  hna cu, rawl dumnak cabuai ah lung kuai buin, dai tein an thu. Nu Tial cu  a rawl kheng cu a zoh I, a lemh kho lo nain ai hne . Pa Ro a thut tawn nak hmun cu a hei zoh I a lawng ai cang.

Rita cu  minung pali caah hmun a thianh fa tin te , atu cu pa thum lawng an si a hun hngalh than tin te a tap peng. Mi zapi te an tap dih. Sayamah nu zong a tap.

A khan hawi za tein ruak vuinak ah an ra dih. Amah kong ruat bu in, Psalm hla hna kha an sa I , pangpar hna kha a thlan cungah an chiah piak. Pa Ro tu cu a thi cang. Ruak kuang chungah a it ko.

Aho hme nuamhnak a chuahpi ti ne lai, aho hme capo a sai ti ne lai, aho hme hngal bal lo a kan hngal ter ti ne lai? Aho hme a tang ti?

Sayamah nu; Dawtmi Juha aw........

Thinlung tampi pek ding mi si ahcun, thih zong khi man a ngei ngai ko.

By Tony Gladstone

Zaankhat cu ih ding in kai thawh.  Kan thilri kan chiahnak inn (shed) ah khin minih ka thil an fir cuahmah kha ka theih. Polis sin ahcun ka hei chawnh zau hna nain," hika zawn hmun hrawngah an bawm  kho tu ding an um lo ee, nain rak ngang deuh law, pakhat khat asi khawh chungin kan hun thlah lai," tiah aa ka leh.

Phone cu ka chiah ta duak i, minute pakhat hnu ah ka called than hna. "Hello, atu nai minute pakhat ahkhan kan thilri  chiahnak inn ah mifir an um caah kan chawnh hna, nain atu cu rang tuk in nan rat a hau lai lo,  meithal in ka kah cang hna." ka ti.

                         
Cu hnu bak cun, minute tlawmpal te lawng a rauh ahkhin Palik mawtaw pa hleihnih le, cu pinah helicopters pawl tiang le adang dang rianngei mi pawl tam lak tiin kan um nak cu,  an kulh dih manh. Mifir pa zong cu an tlaih chih.

Palik pakhat nih cun aa ka thawh i," meithal in ka kah cang  hna na ti rua, kan ti cu teh" tiah a ka ti. Keinih kai thawh ve i, "Ahohmanh an bawm kho ding an um loh, na ti rua ka ti cu teh" tiah ka leh ve.

Sangpi

Fa pa tlau

Urban legends


A dawh ngaimi Sikpar thla nikhat ah, tlangval no te pakhat cu Supermarket ah thil cawk dingin ai thawh. A umnak cu Boston, Massachusetts asi. A langhlat nawn khin  upa deuh asi cang mi nu nih a ka zulh ti khi a theih ziar. Nu nih cun, thep lo in tlangval pa te cu a zoh I  a zulh. Tlangval pa te nih cun tlau tak aduh I khat lei ah a thial tak. Nain nu nih cun ngol loin a zoh I a zulh. 


Cun thil cu an hun cawk dih veve tik ah tlangval pa te cu, mah nu hnu ahcun artlang in a dir. Nu i a thil lak mi cu a tawng khat thup in a um. Tlangval pa tu cu thil tlawmte khi ai lak. Nu nihcun ngaihchia ngai muihmai khin a zoh peng I, tlangval pa cu um siarem  loin a tuah. Adonghnak ah nu nih cun,” mah ti kan zoh peng mi hi ka ngaithiam law, kan hnu zarh hnih ah aa ka thihtak mi ka fapa he nan I lo tuk ee,”ati.

Tlangval pa te nih cun a lu a khun i, zaangfahnak mithmai pek khawh aa zuam. Mi nu cu a hun tap i, a ik pah khin,” zakhat ah zakhat in nan I lo ee,” ati. Tlangval pa te cu a lu cu a khun nolh I khuadang ai her. Cu tlawmpal ah dawrhngaknu nih cun nu thil cu a fun piak dih I, a chuah lai ah a hun i her i, mi pa te cu “zaangfah tein,  goodbye ka nu, tiah ka chuahpah ah, na ka ti kho hnga maw? Cu ti na tuah ahcun ka ngaihchiatnak a dam deuh hnga ee,”a hun ti.

Tlangval pa te cu um siarem lo in a um, mah nu sinin tlau duhtuk ah a chim mi cu tuah piak a timh. Nu nih cun  mitthli hai mirh bu te khin a hun zoh I a kut te a hei zah pah. Tlangval pa te nihcun, “ Goodbye ka nu,” tiah dawtnak te khin a hei ti. Tlangval pa te cu  thil tha taktak ka tuah tiah i lung hmuih ngaiin a um lio ah dawrhngaknu  nih a hun auh mi hmanh a theih lo deng. Dawrhngaknu nihcun ,” dollar za le fanghra le phia sawmhruk le phia thum asi lai,” a hun ti. “ziah ziah, a palh mi pakhat khat um lai, thil tlawmte pei ka cawk ko cu” ti lau ngaiin tlangval pa nihcun a hun leh.

“ Na nu nih pei, amah ca zong, nangmah nih a pek chih lai an ti cu,” tiah dawrhngak nu nih a leh ve.

 Sangpi