Nuamhnak
by Sangpi
Nuamhnak timi hi zeidah pakhat cio kan caah hin asi hnga? Zeinih hin dah nuamhnak a kan pek? A huap in teh zeinih dah nuamhnak a kan pek khawh.? Asi lo ah zei hi dah a nuam lo kan ti tawn mi asi hnga? Nuamh a duh lo mi hi pakhat hmanh kan rak um lo.. Pumpak pakhat cio caah cun hrilh fiah a har ngai nain a huap in tlawmpal kan hun zoh pah hna lai.
Laimi hmur ka in a chuak pah theu mi cu, khuapi ah vai thial I, phaisa ngeih ko zongah mi nih theih huaha lo mi si nak cha cun, khua te ah um I, minih zohsan mi le bochan, upat mi si hi ka duh deuh ati mi an um pah. Khuapi ah tinghra ngeih le khuate ah tinghnih ngeih hi a sun lawi dan ai dang ngai rua hih. Kha bantuk sunlawihnak kha mi nih an duh, cucu an caah nuamhnak pe tu pakhat asi ve.
Sui, ngun le lungmansung hna hi I nuamhnak, le lawmhnak caah recept an rak si lo. Nuamhnak hi phaisa zong in cawk khawh asi lo. A ngai te kan ti ahcun upat mi si le, hawikom tampi ngeih le, mah tein kanmah nunnak kong ah biachah khawhnak ngei kho mi si kha a biapi deuh saumau.
Mitampi nih nuamhnak hi phaisa in cawk khawh asi hnga maw ? ti hi an ceih lengmang. A lehnak hihi asi: asilo tiin chim awk zong atha lo, a ruang cu nuamhnak timi hi pumpak pakhat cio nih kan I hrilh fianh dan, kan pom dan ai lo cio lo caah asi tiah, psychology professor Ed Diener a ti.
Ed Diener le a hawi le pawl nih nuamhnak he pehtlai in vawilei cung ram 132 ah an kal I minung 1,3 ting renglo sinah biahalnak le, zeitindah mi tam deuh nih an pom timi hmuh an I zuam. I nuamhnak kong he pehtlaiin a hmasa bik ah biahalnak an tuah tawn mi hna cu, zei hi dah a nuam mi nun timi hi asi? nitin kan nun ah zei hi dah positive feeling, le negative feeling a kan pe tu bik pawl an si? timi, filosophy biahalnak hi an hman hmasa.
A hlan ahcun nuamhnak kong he pehtlai in, hmuhmi tangka(income) le I lungsinak (satisfaction) ti abiapi ah chia in an rak zoh tawn. Nain zei hi dah nuamhnak a kan pe kho tu taktak hi asi hnga? Mirum hi an I nuam deuh hrim ko timi hi, thil hman cu asi ko. Nain phaisa le positive feeling an I pehtlaihnak hi kan ruahning tluk in a rak thawng lo, tiin Ed Diener nih a ti. A ruang cu nuamhnak pe tu hi thil dangdang tampi an rak um ve.
Cu hna lak ah, mi nih an ka upat timi I theih le, mah tein mah le nunningah biachah khawh le, I pawlkomhnak pakhat khat ngeih, rian tha ngeih hna hi an si rak si ve. Cun khat lei kam ah chungkhar le hawikom: har caan kan phak tik ah kan zumh khawh dingmi rak ngeih zong hi an rak si ve.
Mah ti kan zohtik ah minung hi phunhnih in kan um. Pakhatnak ah rumnak hi phaisa in a tah mi kan um, pahnihnak ah rumnak hi zeitluk in dah kan nun kan i nuamh tiin a tah mi kan um. Pahnihnak pawl caah cun social-psychological rumnak timi hi abiapi bik asi ko.
Phaisa le ngeihlo , I pawlkomhnak tha zong ngeih lo, innchungkhar ah buaibainak hna ngeih pah ah hin cun vawilei cungah a nuam lo bik mi dir hmun asi ko. Vawilei cung mitampi bia an hal tik hna ah, an leh ning in zoh than ahcun Scandinavia (Norway,Danmark,Sweden) le Anglo- Saxon ram pawl( UK,USA,Australia) hna cu phaisa hi abiapi deuh I a chia mi an si I, Latin ram pawl tu hi social-psychological rumnak timi hi biapi tuk ah a chia mi ram hna an si.
Vawilei cungah hin a nuambik mi ram ti hi, thim awk atha lo nain, Danmark hi a lamkip in zoh tikah, a nuambik ah a chiah.
